Nöbetçi Eczaneler
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), kişinin yaşadığı veya tanık olduğu travmatik bir olay sonrasında gelişen, günlük yaşamı önemli ölçüde etkileyen bir ruhsal sağlık durumudur. Bu ruhsal durum geri dönüşler, kabuslar ve şiddetli kaygının yanı sıra olayla ilgili kontrol edilemeyen düşünceler şeklinde kendini gösterebilir. Samsun Psikiyatri uzmanları, TSSB’nin erken tanı ve tedavisinin önemine dikkat çekerek, bu alanda multidisipliner yaklaşımların etkinliğini vurgulamaktadır.
TSSB Nedir ve Nasıl Ortaya Çıkar?
Travma Sonrası Stres Bozukluğu, bireyin baş edebileceğinin çok üzerinde bir şiddet ve yoğunlukta yaşadığı, sınırlarının zorlandığı; korku ve çaresizlik yaşatan durumlar sonrasında ortaya çıkan bir ruhsal bozukluktur. Bu durumlar kişinin olağan deneyim sınırlarının ötesindedir.
Psikiyatri literatüründe travma; “Bireyin, kendisinin veya başkalarının; ölüm, ciddi yaralanma veya cinsel saldırı gibi fiziksel bütünlüğüne tehdit oluşturan olayları yaşaması veya bunlara tanık olması” olarak tanımlanır. TSSB ise, ağır bir ruhsal travma sonrasında ortaya çıkan, travmatik olayın tekrar tekrar yaşanması, olayı hatırlatan uyaranlardan kaçınma ve artmış uyarılmışlık gibi özgül semptomlarla kendini gösteren bir strese bağlı bozukluktur.
TSSB’nin Nedenleri ve Risk Faktörleri
TSSB’nin ortaya çıkmasında travmanın o kişi için niteliği, şiddeti, daha önce yaşadığı travmatik olaylar ve travma sonrası içinde yaşadığı koşullar belirleyici faktörler olarak dikkati çekmektedir. Aşağıdaki durumlar TSSB’ye neden olabilir:
- Savaşa maruz kalmak
- Doğal afetler (deprem, sel, yangın vb.)
- Ciddi kazalar
- Çocuklukta fiziksel veya cinsel istismar
- Cinsel şiddet
- Fiziksel şiddet
- Terör saldırısı
- İşkence
- Adam kaçırma
- Yaşamı tehdit eden tıbbi teşhis
TSSB için kişisel yatkınlığı oluşturan risk faktörleri arasında şunlar sayılabilir:
- Bekar olmak
- Düşük sosyoekonomik düzey
- Düşük eğitim düzeyi
- Çocukluk çağına ait olumsuz yaşam olayları
- Kadın cinsiyet
- Yetersiz sosyal destek
- Kişilik özellikleri (borderline, paranoid, antisosyal ya da bağımlı kişilik özellikleri)
- Başa çıkma stratejilerinin yetersizliği
- Genetik yatkınlık
- Kişinin travmaya verdiği anlam
- Yakın zamanda yaşanmış stresli yaşam olayları
- Kişinin kendisinde veya ailede psikiyatrik hastalık öyküsü
- Alkol veya madde kötüye kullanım öyküsü
TSSB Belirtileri
TSSB gelişen kişi aşırı telaş ve korku içindedir, uyaranlara karşı aşırı duyarlıdır ve en küçük uyarana irkilme tepkisi verir. İlişkilerde duygu azalması, ilgisizlik ortaya çıkabilir. TSSB’nin belirtileri genellikle dört ana kategoride incelenir:
- Yeniden Yaşama Belirtileri
- Travmatik olayın istemsiz ve rahatsız edici anıları
- Travmayla ilgili tekrarlayan kabuslar
- Flashback’ler (travmatik olayı yeniden yaşıyor gibi hissetme)
- Travmayı hatırlatan durumlarda yoğun psikolojik sıkıntı
- Travmayı hatırlatan durumlarda fizyolojik tepkiler (kalp çarpıntısı, terleme, nefes darlığı)
- Kaçınma Belirtileri
- Travmayla ilgili düşünce, duygu veya konuşmalardan kaçınma
- Travmayı hatırlatan aktivite, yer veya kişilerden kaçınma
- Travmanın önemli yönlerini hatırlayamama
- Önemli aktivitelere ilginin azalması
- Başkalarından uzaklaşma veya yabancılaşma hissi
- Duygusal küntlük (sevgi gibi olumlu duyguları yaşayamama)
- Aşırı Uyarılmışlık Belirtileri
- Uykuya dalmada veya sürdürmede zorluk
- İrritabilite veya öfke patlamaları
- Konsantrasyon güçlüğü
- Aşırı tetikte olma
- Abartılı irkilme tepkisi
- Bilişsel ve Duygudurum Değişiklikleri
- Kendisi, başkaları veya dünya hakkında sürekli ve abartılı olumsuz inançlar
- Travmanın nedenleri veya sonuçları hakkında çarpıtılmış düşünceler
- Sürekli olumsuz duygusal durum
- Suçluluk veya utanç duyguları
Samsun Psikiyatri kliniklerinde, TSSB tanısı bir psikiyatri uzmanı tarafından konur. Klinisyen tarafından uygulanan Travma Sonrası Stres Bozukuğu Ölçeği (CAPS) tanı konması, belirtilerin değerlendirilmesi, tedavi etkinliğinin izlenmesi amacı ile kullanılabilir.
TSSB Tedavi Yöntemleri
TSSB tedavisinde hem ilaç tedavisinin hem de psikoterapinin etkili olduğu gösterilmiştir. Tedavi yaklaşımı, kişinin belirtilerinin şiddetine, süresine ve eşlik eden diğer ruhsal veya fiziksel sağlık sorunlarına göre bireyselleştirilmelidir.
İlaç Tedavisi
TSSB tedavisinde antidepresan ilaçlar yararlı olur. Özellikle depresyonla birlikte görüldüğünde TSSB tedavisinde antidepresanlar faydalı olmaktadır. Tedaviler doktor kontrolünde sürdürülmeli, doktorun önerdiği süre ve dozda ilaç kullanılmalıdır.
En sık kullanılan antidepresan grupları şunlardır:
- Seçici Serotonin Geri Alım İnhibitörleri (SSRI)
- Serotonin-Norepinefrin Geri Alım İnhibitörleri (SNRI)
- Diğer antidepresanlar
Bazı durumlarda anksiyolitikler (kaygı giderici ilaçlar) veya uyku düzenleyici ilaçlar da tedaviye eklenebilir.
Psikoterapi Yöntemleri
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) BDT, TSSB tedavisinde en etkili psikoterapi yöntemlerinden biridir. Bu terapi, kişinin belirtilerinin sürmesine neden olan hatalı düşüncelerinin sağlıklı düşüncelerle değiştirilmesini amaçlar.
EMDR
Grup Terapisi Benzer travmatik deneyimler yaşamış kişilerle bir araya gelmek, kişinin yalnız olmadığını hissetmesine ve deneyimlerini paylaşmasına olanak tanır.
TSSB’nin Yaşam Kalitesine Etkileri
TSSB, tedavi edilmediğinde kişinin tüm hayatını, işini, ilişkilerini, sağlığını ve günlük aktivitelerden aldığı zevki olumsuz etkileyebilir. TSSB’ye sahip olmak, aşağıdakiler gibi diğer ruhsal sağlık sorunları riskini de artırabilir:
- Depresyon ve anksiyete
- Uyuşturucu madde veya alkol kullanımıyla ilgili sorunlar
- Yeme bozuklukları
- İntihar düşünceleri ve eylemleri
TSSB’den Korunma ve İyileşme Süreci
TSSB’den tamamen korunmak mümkün olmasa da, travmatik bir olay yaşandıktan sonra bazı önlemler alınarak TSSB gelişme riski azaltılabilir:
- Sosyal Destek: Travmatik bir olay yaşandıktan sonra aile, arkadaşlar veya destek gruplarından yardım almak önemlidir.
- Profesyonel Yardım: Travmatik bir olay yaşandıktan sonra erken dönemde profesyonel yardım almak, TSSB gelişme riskini azaltabilir.
- Sağlıklı Başa Çıkma Mekanizmaları: Stres yönetimi teknikleri, düzenli egzersiz, yeterli uyku ve dengeli beslenme gibi sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları geliştirmek önemlidir.
- Alkol ve Madde Kullanımından Kaçınma: Alkol ve madde kullanımı, kısa vadede rahatlatıcı gibi görünse de, uzun vadede TSSB belirtilerini kötüleştirebilir.
İyileşme süreci kişiden kişiye değişiklik gösterir ve zaman alabilir. Ancak doğru tedavi ve destekle birçok kişi iyileşebilir ve daha sağlıklı bir yaşam sürebilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu, ciddi bir ruhsal sağlık durumu olmakla birlikte, etkili tedavi yöntemleriyle yönetilebilir. Erken tanı ve müdahale, iyileşme sürecinde kritik öneme sahiptir. Samsun Psikiyatri merkezleri, TSSB tanı ve tedavisinde güncel bilimsel yaklaşımları benimseyerek, hastaların yaşam kalitesini artırmayı hedeflemektedir.
Eğer siz veya bir yakınınız travmatik bir olay yaşadıysanız ve TSSB belirtileri gösteriyorsanız, profesyonel yardım almaktan çekinmeyin. Unutmayın, yardım istemek güçlülüğün bir göstergesidir ve iyileşme yolculuğunuzda ilk adımdır.